Kapital
Kapital bu mənalara gələ bilər:
Kapital — sərmayə.
Kapital — Karl Marksın kitabı.
Kapital Bank — Azərbaycanda bank.
Das Kapital
Kapital (alm. Das Kapital; tam adı: Kapital. Siyasi iqtisadın tənqidi (alm. Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie) — siyasi iqtisadiyyatın tənqidi olan kitab Karl Marksın ən mühüm əsərlərindən biridir. Üç cilddir. Marksın ölümündən sonra II və III cildləri dostu və həmkarı Fridrix Engels tərəfindən nəşr olunub.
== Haqqında ==
1859-cu ildə Marks özünün siyasi iqtisadiyyatla bağlı ilk ciddi tənqidi əsəri olan "Siyasi iqtisadiyyatın tənqidinə töhfə" (alm. Zur Kritik der Politischen Ökonomie) kitabını dərc etdirir. Bu əsər sadəcə onun daha sonra nəşr etmək niyyətində olduğu üç cildlik "Kapital" kitabının girişi kimi nəzərdə tutulmuşdu.
Kapital (dəqiqləşdirmə)
Kapital bu mənalara gələ bilər:
Kapital — sərmayə.
Kapital — Karl Marksın kitabı.
Kapital Bank — Azərbaycanda bank.
Kapital (kitab)
Kapital (alm. Das Kapital; tam adı: Kapital. Siyasi iqtisadın tənqidi (alm. Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie) — siyasi iqtisadiyyatın tənqidi olan kitab Karl Marksın ən mühüm əsərlərindən biridir. Üç cilddir. Marksın ölümündən sonra II və III cildləri dostu və həmkarı Fridrix Engels tərəfindən nəşr olunub.
== Haqqında ==
1859-cu ildə Marks özünün siyasi iqtisadiyyatla bağlı ilk ciddi tənqidi əsəri olan "Siyasi iqtisadiyyatın tənqidinə töhfə" (alm. Zur Kritik der Politischen Ökonomie) kitabını dərc etdirir. Bu əsər sadəcə onun daha sonra nəşr etmək niyyətində olduğu üç cildlik "Kapital" kitabının girişi kimi nəzərdə tutulmuşdu.
Kapital Bank
Kapital Bank — Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kommersiya bankı.
== Tarixçə ==
1874-cü ilin 24 iyulunda Bakıda əmanət kassası yaradılıb. İlk əmanət kassaları Rusiya Dövlət Bankının Bakı şəhər şöbəsinin tərkibində fəaliyyət göstərirdi. Şöbənin icraçı rəhbəri İvan Samsonoviç Xandojevski adlı şəxs idi. Uçot Komitəsinin tərkibində isə Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Hacı Baba Haşımov, Hacı Şıxəli Dadaşov kimi tanınmış azərbaycanlılar da təmsil olunurdu.
Azərbaycan Demokratik Respublikası elan edildikdən sonra 30 sentyabr 1919-cu ildə Azərbaycanda Dövlət Bankının açılışı oldu, 1 dekabr 1919-cu ildə əmanət kassalarının fəaliyyəti də bərpa edildi.
1920-ci ilin 28 aprelində ADR-in süqutunun ardınca Azərbaycan İnqilab Komitəsinin 9 iyun 1920-ci il tarixli qərarı ilə Rusiya Dövlət Bankının Bakı şöbəsi ləğv edildi və bütün bank-kredit təşkilatları kimi bu qurum da yeni yaradılmış Xalq Bankına birləşdirildi.
1924-cü ilin yanvarında Azərbaycanda SSRİ Dövlət Bankının tərkibində fəaliyyət göstərən dövlət əmək əmanət kassaları yaradıldı. 1988-ci ildə həmin kassalar SSRİ Əmanət Bankının Azərbaycan Respublikası Bankına çevrildi. 11 fevral 1992-ci ildə bu bankın bazasında Azərbaycan Respublikasının Əmanət Bankı formalaşdırıldı.
Kapital bazarı
Kapital bazarı (rus. рынок капитала, ing. Capital market) — maliyyə bazarının uzunmüddətli pulların dövriyyədə olduğu hissəsi, yəni tədavül müddəti bir ildən çox olan vəsaitlər. Kapital bazarında sərbəst kapitalın yenidən bölüşdürülməsi və onların müxtəlif gəlirli maliyyə aktivlərinə investisiyası baş verir.
Kapital bazarında vəsaitlərin (maliyyə resurslarının) tədavül formaları müxtəlif ola bilər:
bank kreditləri (kreditlər);
səhm;
istiqrazlar;
maliyyə törəmələri.
Kapital bazarı əməliyyatları adətən maliyyə sektoru qurumları və ya hökumətlərin və korporasiyaların xəzinədarlıq departamentləri tərəfindən idarə olunur, lakin bəziləri birbaşa ictimaiyyətə açıq ola bilər. Məsələn, ABŞ-də internet bağlantısı olan istənilən ABŞ vətəndaşı TreasuryDirect hesabı yarada və ondan ilkin bazarda istiqraz almaq üçün istifadə edə bilər, baxmayaraq ki, fiziki şəxslərə satış satılan ümumi istiqrazların yalnız kiçik bir hissəsini təşkil edir. Müxtəlif özəl şirkətlər, şəxslərə təkrar bazarlarda səhmlər və bəzən hətta istiqrazlar almağa imkan verən brauzer əsaslı platformalar təqdim edir. Minlərlə belə sistemlər var ki, onların əksəriyyəti ümumi kapital bazarlarının yalnız kiçik bir hissəsinə xidmət edir. Sistemlərə ev sahibliyi edən təşkilatlara birjalar, investisiya bankları və dövlət qurumları daxildir.
Kapital miqrasiyası
Kapital miqrasiyası — ölkə daxilində bir sənayedən digərinə kapital hərəkəti (daxili miqrasiya) və ya bir ölkədən digərinə kapital hərəkəti (beynəlxalq kapital miqrasiyası). Kapital miqrasiyasının məqsədi daha yüksək gəlir əldə etməkdir.
== Daxili kapital miqrasiyası ==
Kapitalın daxili miqrasiyası milli iqtisadiyyatın bir sahəsindən digərinə kapitalın azalma və axınını təmsil edir. Kapitalın daxili miqrasiyası milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin müəssisələrində qoyulmuş kapitalın gəlir nisbətinin bərabərləşməsinə gətirib çıxarır .
Kapitalın daxili hərəkətinin səbəbləri aşağıdakılar ola bilər:
ölkə ərazisində yeni növ mənbələrin, xüsusən də faydalı qazıntı yataqlarının aşkarlanması və inkişafı;
müəyyən ərazilərin iqtisadi və sosial inkişafı üçün milli proqramları həyata keçirmək üçün dövlət tərəfindən müəyyən üstünlüklərin yaradılması;
digər səbəblər.
== Beynəlxalq kapital miqrasiyası ==
Beynəlxalq kapital miqrasiyası (İMK) XX əsrin ikinci yarısından bəri sürətlə inkişaf edən və hazırda dünya iqtisadiyyatının işində, beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin digər formalarının inkişafında müəyyən bir element olan beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin formalarından biridir.
=== Beynəlxalq kapital miqrasiyasının səbəbləri ===
Beynəlxalq kapital miqrasiyası çərçivəsində kapitalın ixracatı və ya ixracı ilə kapitalın idxalı və ya idxalı ayrılır. Beynəlxalq kapital miqrasiyasının hər bir tərəfi öz faydalarını kapitalın ixracı və ya idxalından əldə etməyə çalışır.
Xalis kapital axını - xaricə kapital axınının ümumi həcmi ilə ölkəyə xaricdən kapital axını arasındakı fərq.
Kapital miqrasiyası başqa bir ölkəyə qoyulan kapitalın daha yüksək gəlir əldə etməsinə və ya digər iqtisadi və ya siyasi faydalar əldə etməyə çalışır.
Kapital uçuşu
Kapital uçuşu və ya qaçışı — sərmayələrini daha etibarlı və gəlirli etmək, habelə özgəninkiləşdirilməsini, yüksək vergiyə cəlb olunmasını və inflyasiyadan gələn zərərləri qarşısını almaq üçün dövlət tərəfindən tənzimlənməyən kortəbii, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən xaricə kapital ixracı.
Ödəniş balansında kapital qaçışı iki maddədə əks olunur: "İdxal müqavilələri üzrə pul köçürmələri, uydurma qiymətli kağızlar əməliyyatları üzrə köçürmələr qarşı vaxtında alınmayan ixrac gəlirləri, mal və xidmətlər" və "Xalis səhvlər və səhvlər".
Sərmayə axını və kapital axını qarışdırılmamalıdır. Böyük həcmdə kapital axını müsbət ticarət balansı olan bütün ölkələr üçün xarakterikdir və birbaşa ondan asılıdır. Məsələn, Çində kapital ixracatı ildə 1 trilyon dollara çatır.
== Müzakirə ==
=== Qanuni ===
Sərmayə axını milli qanunlara görə qanuni və ya qanunsuz ola bilər. Qanuni kapital qaçışı köçürmə həyata keçirən hüquqi və ya fiziki şəxsin kitablarında qeyd olunur və faiz, dividend və əldə edilmiş kapital qazancından əldə olunan gəlir ümumiyyətlə mənşə ölkəsinə qaytarılır. Qanunsuz maliyyə axınları olaraq da bilinən kapital uçuşu, mənşə ölkəsindəki hər hansı bir qeyddən yox olmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur və ölkədən qeyri-qanuni kapital uçuşundan əldə edilən gəlir adətən mənşə ölkəsinə qaytarılmır. Bu, ölkənin tədiyyə balansında itkin pul kimi qeyd olunur.
=== Ölkə daxilində ===
Sərmayə axını, bəzən bir ölkənin daxilindəki bir şəhərdən və ya bölgədən sərvət və varlıqların axınını ifadə etmək üçün də istifadə olunur.
Sosial kapital
İctimai kapital — bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan fərdi kapitalların məcmusu.
İctimai kapital da fərdi kapital kimi əməklə kapital arasındakı istehsal münasibətlərini ifadə edir. Lakin fərdi kapitaldan fərqli olaraq ictimai kapital bütövlükdə proletar sinfi ilə bütövlükdə burjua sinfi arasındakı istehsal münasibətlərinin ifadəsidir. İctimai kapitalın hərəkəti fərdi kapitalların dövriyyəsinin nəticəsi olub, istehsal və tədavül sahəsində yaranır. İctimai kapital üç formada - pul kapital, məhsuldar kapital və əmtəə kapital formasında olur. İctimai kapitalın hərəkətinin məqsədi izafi dəfər mənimsəməkdir. İctimai kapitalın artması ilə istehsalın ictimailəşmə dərəcəsi də yüksəlir; bu, kapitalizmin əsas ziddiyyətini kəskinləşdirir, yeni ictimai-inqtisadi formasiyaya keçid hazırlayır. İstehsalın ictimai xarakteri ilə mənimsəmənin xüsusi kapitalist forması arasındakı ziddiyyət ictimai kapitalın təkrar istehsalına siklik xarkter verir və labüd ifrat istehsal böhranlarına səbəb olur.
İctimai kapital
İctimai kapital — bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan fərdi kapitalların məcmusu.
İctimai kapital da fərdi kapital kimi əməklə kapital arasındakı istehsal münasibətlərini ifadə edir. Lakin fərdi kapitaldan fərqli olaraq ictimai kapital bütövlükdə proletar sinfi ilə bütövlükdə burjua sinfi arasındakı istehsal münasibətlərinin ifadəsidir. İctimai kapitalın hərəkəti fərdi kapitalların dövriyyəsinin nəticəsi olub, istehsal və tədavül sahəsində yaranır. İctimai kapital üç formada - pul kapital, məhsuldar kapital və əmtəə kapital formasında olur. İctimai kapitalın hərəkətinin məqsədi izafi dəfər mənimsəməkdir. İctimai kapitalın artması ilə istehsalın ictimailəşmə dərəcəsi də yüksəlir; bu, kapitalizmin əsas ziddiyyətini kəskinləşdirir, yeni ictimai-inqtisadi formasiyaya keçid hazırlayır. İstehsalın ictimai xarakteri ilə mənimsəmənin xüsusi kapitalist forması arasındakı ziddiyyət ictimai kapitalın təkrar istehsalına siklik xarkter verir və labüd ifrat istehsal böhranlarına səbəb olur.
İntellektual kapital
İntellektual kapital — mənfəəti və digər iqtisadi və texniki nəticələri maksimuma çatdırmaq üçün məhsuldar şəkildə istifadə olunan xüsusi şəxslərin və qeyri-maddi aktivlərin, o cümlədən patentlər, məlumat bazaları, proqram təminatı, ticarət nişanları və s. bilik, bacarıq və istehsal təcrübəsi.
== Bilik firmasının nəzəriyyəsi ==
İqtisadi sistemin məhsuldar qüvvələrinin artırılması yollarının müxtəlif kombinasiyası onun strukturunu və inkişaf dinamikasını müəyyən edir. K.Marksın tərifinə görə, 22 “İqtisadi dövrlər nəyin istehsal olunduğuna görə deyil, onun necə, hansı əmək vasitəsi ilə istehsalına görə fərqlənir”. Bu baxımdan ayrı-ayrı resurslar növlərinin əhəmiyyəti sənayedən əvvəlki texnologiyadan sənayeyə, ondan isə sənayedən sonrakı texnologiyaya keçidlə dəyişir.
Sənayedən əvvəlki cəmiyyətdə prioritet təbii və əmək ehtiyatlarına, sənaye cəmiyyətində - maddi ehtiyatlara, postindustrial cəmiyyətdə - intellektual və informasiya resurslarına aid idi. Hazırda mərkəzdə informasiya texnologiyaları ilə texnoloji inqilab cəmiyyətin maddi əsaslarını yenidən formalaşdırır. Yeni informasiya iqtisadiyyatında, biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatda məhsuldarlığın mənbəyi biliklərin yaradılması texnologiyasındadır.
“İnformasiya iqtisadiyyatı” anlayışı (informasiya cəmiyyəti kimi) 1960-cı illərin əvvəllərində elmi dövriyyəyə daxil edilmişdir. Qərb dünyasında inkişaf etmiş reallıqla bağlı olaraq əslində ümumi qəbul edilib.
Kapital dövriyyəsi
Kapital dövriyyəsi — dövri olaraq yenilənən və təkrarlanan proses kimi hesab edilən kapitalın dövriyyəsi.
Kapitalın dövriyyə müddəti kapitalın nağd şəkildə avanslandığı andan onun eyni formada kapitalistə qaytarılması anına qədər olan müddət kimi müəyyən edilir. Kapital dövriyyəsinin ölçülməsi üçün vaxt vahidi
T
a
{\displaystyle T_{a}}
adətən il hesab olunur. Əgər kapitalın dövriyyə müddəti
T
k
{\displaystyle T_{k}}
-ya bərabərdirsə, onda il ərzində kapital
N
k
{\displaystyle N_{k}}
sayda dövriyyələr edir:
N
k
=
T
a
T
k
{\displaystyle N_{k}={\frac {T_{a}}{T_{k}}}}
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Спиридонова Н. С., Суворова М. И., Черкасова Л. А. Курс лекций по политической экономии (досоциалистические формации) (46000 nüs.). М.: МГУ. 1963.
Akademik kapital
Sosiologiyada akademik kapital (ing. Academic capital) — insanın təhsilinin və digər akademik təcrübələrinin cəmiyyətdə yer qazanmaq üçün istifadə oluna biləcək potensialıdır. Digər kapital formaları (sosial, iqtisadi, mədəni) kimi, akademik kapital da bir faktordan — ölçülmüş təhsil müddətindən asılı deyil, əksinə, bir çox müxtəlif amillərdən ibarətdir.
== Dərəcəsi ==
Akademik kapitalı ölçmək üçün vahid üsul olmasa da, dünya üzrə tədqiqatçılar fərdin akademik kapitalını ölçmək üçün araşdırmalar aparırlar.
Üzən kapital
Üzən kapital (ing. floating capital) — daim bir valyutadan digər valyutaya çevrilən (konvertasiya olunan) kapitaldır.
Üzən kapital dedikdə bir çox məqsədlər üçün istifadə oluna bilən dövriyyədə olan valyuta və aktivlər nəzərdə tutulur. Bu terminə hansı tərif verilməsindən asılı olmayaraq, belə nəticəyə gələ bilərik ki, “üzən kapital” ondan daha çox mənfəət əldə etmək üçün istifadə etməyə imkan verir. Çünki, pulun bir maliyyə aktivindən digərinə və ya bir valyutadan digərinə köçürülməsi belə baş verə bilməz; Üzən kapital adətən tez bir zamanda satıla və alına bilən yüksək likvid aktivlər arasında hərəkət edir, eyni zamanda faiz fərqindən pul qazanır.
Əlavə kapital
Əlavə kapital — dövriyyədənkənar aktivlərin, büdcədən dövriyyə vəsaitlərinin artırılmasına yönəldilmiş vəsaitlərin, habelə müəssisənin öz kapitalına digər gəlirlərin (məsələn, bağışlanmış əsas vəsaitlərin) əlavə qiymətləndirilməsinin məbləği.
Əlavə kapital balansın aşağıdakı elementlərdən ibarət öhdəlik maddəsidir:
səhm haqqı — şirkətin səhmlərinin satışı ilə nominal dəyəri arasındakı fərq;
məzənnə fərqləri — nizamnamə kapitalının xarici valyutada payının ödənilməsi zamanı yaranan fərqlər;
əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi zamanı fərq əsas vəsaitlərin dəyəri dəyişdikdə fərqdir.
Əlavə kapital dedikdə müəssisənin öz vəsaitləri nəzərdə tutulur.
Təbii kapital
Təbii kapital (ing. Natural capital) — biosferin mineral, bitki və heyvan komponentlərini ifadə edən, həmçinin oksigen istehsalı, suyun filtrasiyası, eroziyadan qorunma və ekosistemin digər komponentləri də qəbul edən iqtisadi kateqoriya.
Ənənəvi iqtisadiyyatda təbii kapitalın analoqu iqtisadiyyatın təbii komponenti kimi başa düşülən, iqtisadi təklifin ölçüsündə ciddi şəkildə məhdudlaşdırılan istehsal amili "torpaq"dır. Təbii kapital konsepsiyasının tərəfdarları (“yaşıl iqtisadiyyat” nümayəndələri də daxil olmaqla) “təbii kapital” terminini daha dəqiq hesab edirlər, çünki məsələn, torpağın keyfiyyəti süni kapitalın keyfiyyətinə bənzər şəkildə yaxşılaşdırıla və ya pisləşə bilər. (insan tərəfindən yaradılmış) kapital. Başqa bir bənzətmə: alma ağacında alma yetişdiyi kimi avtomobil zavodunda da maşın istehsal edilir.
Tərli kapital
Tərli kapital (və ya tər kapitalı, ing. Sweat equity) — bir şəxs və ya qrupun bir layihəyə və ya işə qoyduğu fiziki və ya zehni əmək qarşılığında sahib olduğu pay və ya dəyər. Bu termin, xüsusilə yeni başlayan bizneslərdə və startaplarda maliyyə kapitalı əvəzinə əməklə dəyər yaradan insanlar üçün tez-tez istifadə olunur.
Tər kapitalı, pul qoymadan, sadəcə iş və səy sərf edərək bir layihədə və ya biznesdə pay və ya dəyər qazanma mənasını verir. Bu adətən yeni qurulan startaplarda, kiçik bizneslərdə və ya təmir və tikinti işlərində rast gəlinən bir yanaşmadır. İnsanlar öz biliklərini, bacarıqlarını və əməyini işə sərf edir və bunun müqabilində işin uğur qazanması ilə gələcəkdə bir pay sahibi olurlar.
=== Tər kapitalı startaplarda ===
Startaplar adətən ilk mərhələdə məhdud maliyyə resurslarına malik olur və bu mərhələdə maliyyə əvəzinə zəhmət və vaxt sərf edərək şirkətin inkişafına töhfə verənlər tər kapitalı ilə sahibkarlıq payı əldə edirlər. Belə ki, bir startapın təsisçiləri və ya ilk işçiləri ilkin mərhələdə əmək haqqı və ya digər maddi ödənişlər almaya bilər. Bunun əvəzində, onlar uzun müddət ərzində işin inkişafı üçün sərf etdikləri əməyə və töhfələrə əsaslanaraq şirkətdə pay sahibi olurlar. Tər kapitalı vasitəsilə təsisçilər və komanda üzvləri işlərinin maddi qarşılığını işin uğuru ilə əlaqəli olaraq daha sonra alırlar.
Kapital zərərləri
Kapital zərərləri (ing. Capital Losses) — bir aktivin satışı və ya digər şəkildə çıxarılması nəticəsində onun ilkin dəyərinin və ya alış qiymətinin aşağı olması ilə meydana gələn maliyyə zərəridir. Kapital zərərləri əsasən investisiyalar, daşınmaz əmlak, səhmlər, istiqrazlar və digər kapital aktivlər üzərində əməliyyatlar zamanı yaranır. Kapital zərərləri maliyyənin bir hissəsidir. Əsas məsələ onları minimuma endirmək və onların yaratdığı təsirləri idarə edə bilməkdir.
== Əsas xüsusiyyətləri ==
Kapital zərərləri adətən bir aktivin dəyərinin bazar şərtləri, iqtisadi dəyişikliklər və ya digər amillər səbəbindən azalması nəticəsində yaranır. Kapital zərərinin məbləği, aktivin alış qiyməti ilə onun satış qiyməti arasındakı fərqlə ölçülür:
Kapital Zərəri = Alış Qiyməti — Satış Qiyməti
Əgər satış qiyməti alış qiymətindən aşağıdırsa, bu zərərdir.
== Növləri ==
Realizasiya olunmuş zərər — aktiv satıldığı və ya çıxarıldığı zaman meydana gəlir. Məsələn əgər bir səhmi 10.000 manata alıb, onu 8.000 manata satırsınızsa, 2.000 manat kapital zərəri yaranır.
Realizasiya olunmamış zərər — aktivin dəyəri azalsa da, hələ satılmamış vəziyyətdədir.
Kapital Bank Arena
Kapital Bank Arena — Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində stadion
"Kapital Bank Arena" / İnzibatı Bina
2011/2012 mövsümündən Azərbaycan Premyer Liqasında çıxış edən "Sumqayıt" Futbol Klubu hazırda ev oyunlarını "Kapital Bank Arena"da keçirir. Kompleksin inşasına 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən başlanılıb. İdman qurğusunun daxilində "Sumqayıt" Futbol Klubunun inzibati ofisi ilə yanaşı aşağıdakı hissələr də mövcüddur.
Kapital axınının hesabı
Kapital axınının hesabı — ölkənin ödəmə balansının bölməsi, ÜMM sub-hesabı, dövlət və özəl kapitalın ixrac və idxal nisbətini ifadə edərək, alınan və verilən kreditlər.
Kapital və kredit axınları balansının gəlir hissəsinə aşağıdakılar daxildir:
digər ölkələrdən alınan kredit və kreditlərdən daxilolmalar;
xaricdə investisiya gəliri;
bu ölkənin digər ölkələrə verdiyi kredit və kreditlər üzrə dividentlər və faizlər.
Kapital və kredit axınları balansının xərc hissəsi aşağıdakıları əks etdirir:
digər ölkələrə kredit və kreditlərin verilməsi;
gəlirin xaricə köçürülməsi;
birbaşa və portfel investisiyaları: xaricdə obyektlərin alınması, investisiya qiymətli kağızlarının alınması;
alınmış kreditlər və kreditlər üzrə dividendlərin və faizlərin ödənilməsi.
Kapital hesabı (xalis) kapital axınları, (xalis) kapital axınları və dövlət ehtiyatları əməliyyatlarının nəticələrindən ibarətdir. Kapital hesabı ölkənin beynəlxalq hesabını tamamlayır və statistik uyğunsuzluq və cari hesab və kapital hesabını ümumiləşdirən xülasə sətri ilə tamamlanır.
== Kapital nəzarəti ==
Kapital nəzarəti, dövlət hökuməti tərəfindən kapital hesabı əməliyyatlarını idarə etmək üçün tətbiq olunan tədbirlərdir. Bunlara kapital hesabı əməliyyatlarından bəzilərinin və ya hamısının açıq şəkildə qadağan edilməsi, bəzi maliyyə aktivlərinin beynəlxalq satışlarına vergilər və ya beynəlxalq satış və bəzi maliyyə aktivlərinin alqı-satqısı daxildir. Nəzarət ümumiyyətlə maliyyə sektoruna yönəldildiyi halda, bu, adi vətəndaşları təsir edə bilər, məsələn, 1960-cı illərdə İngilis ailələrin xaricdə tətildə yanlarında 50 funtdan çox pul götürmələri qadağan edildi. Valyutalarının bazar qiymətləri ilə alqı-satqısını məhdudlaşdıran kapital nəzarəti olmayan ölkələr tam kapital hesabı konvertasiyasına malikdirlər.
II Dünya Müharibəsinin sonunda Bretton-Vuds Sazişinə uyğun olaraq, əksər ölkələr kapital hesablarına və ya kapital hesablarına böyük vəsait axınının qarşısını almaq üçün kapital nəzarətini tətbiq etdilər.
Kapital axınının nəzarəti
Kapital axınının nəzarəti — bank əməliyyatlarında vergilər, digər məhdudiyyətlər və ya birbaşa qadağalar daxil olan kapital hesabının daxilolma və çıxışlarını tənzimləmək üçün müəyyən bir ölkənin səlahiyyətlilərinin hərəkətləri. Bu tədbirlər ümumi iqtisadi və ya sektoral ola bilər (ümumiyyətlə maliyyə sektoru və ya strateji sektorlarla əlaqəli). Bunlar bütün kapital axınlarına və ya fərqli növdə və müddətdə (borc vəsaitləri, kapital, birbaşa investisiya; qısamüddətli, orta və uzunmüddətli) axınlara tətbiq edilə bilər.
Kapitalın hərəkəti üzərində nəzarət metodlarına milli valyutanın bazar qiymətləri ilə alqı-satqısını qadağan edən və ya məhdudlaşdıran valyuta nəzarəti daxildir; maliyyə aktivləri ilə beynəlxalq ticarətin icazə verilən həcmindəki məhdudiyyətlər; əməliyyat vergiləri; minimum yaşayış şərtləri, bir vətəndaşın ölkədən pul çıxartması üçün məcburi icazə tələbləri və ya ixrac məhdudiyyətləri.
Kapital nəzarəti, II Dünya Müharibəsindən sonra ortaya çıxan və 1970-ci illərin əvvəllərinə qədər davam edən Bretton-Vuds sisteminin ayrılmaz bir hissəsi idi. Bu dövrdə iqtisadi əsas axın ilk dəfə kapital nəzarətinin qurulmasını təsdiqlədi. 1970-ci illərdə sərbəst bazar iqtisadçıları getdikcə həmkarlarını kapital nəzarətinin zərərli olduğuna inandırdılar. Amerika Birləşmiş Ştatları, Qərb hökumətləri və Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankı kimi bir çox maliyyə qurumları kapital nəzarətinə tənqidi yanaşdılar və bir çox ölkəni maliyyə qloballaşmasını təşviq etmək üçün onları tərk etməyə inandırdılar..
1980-ci illərin əvvəllərindəki Latın Amerikası borc böhranı, 1990-cı illərin sonlarındakı Asiya maliyyə böhranı, 1998-1999-cu illərdəki Rusiya iqtisadi böhranı və 2007-2008-ci illərdəki maliyyə böhranı, kapital axınlarının dəyişkənliyi ilə əlaqəli riskləri vurğuladı. Bu, bir çox ölkəni, hətta nisbətən sərbəst kapital axını olan ölkələri də, dəyişkən axınların iqtisadiyyatlarına təsirini azaltmaq üçün nəzarətdən və makroiqtisadi siyasətdən istifadə etməyə məcbur etdi.
İlkin kapital yığımı
İlkin kapital yığımı — Karl Marksın fikrincə, kapitalist istehsalı üçün şəraitin yarandığı tarixi proses. “Kapitalın ilkin yığılması” anlayışı ilk dəfə Adam Smitin əsərlərində təqdim edilmiş və Marks tərəfindən ilkin yığım nəzəriyyəsi şəklində işlənmişdir.
== Nəzəriyyənin əsas prinsipləri ==
Bu nəzəriyyəyə görə kapitalın ilkin yığılmasının mahiyyəti aşağıdakı kimidir. Kapitalistik istehsalın həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı şərtlər lazımdır: 1) qanuni olaraq azad, lakin istehsal və yaşayış vasitələrindən məhrum olan və buna görə də kapitalistlər üçün işləməyə məcbur olan yoxsul kütlənin olması; 2) kapitalistik müəssisələrin yaradılması üçün zəruri sərvətin toplanması. Bu şərait XV əsrin sonlarından XVIII əsrə qədər, digər ölkələrdə isə XIX əsrin sonlarına qədər Qərbi Avropada baş verən ilkin kapital yığımı prosesi zamanı yaradılmışdır.
İlkin yığım prosesinin birinci tərəfi istehsal vasitələrinin xırda istehsalçılar (kəndlilər və sənətkarlar) kütləsindən zorla müsadirə edilməsi və onların mülki yoxsul proletarlara çevrilməsidir. Bu prosesin ən parlaq təzahürü, Marksın fikrincə, XV əsrin sonunda başlayan və ən böyük həddi XVIII əsrdə çatan kəndlilərin kütləvi surətdə müsadirə edilməsi (“çəpərləmələr” adlanan) idi. İngilis sənaye inqilabı dövrü, hakimiyyət və qanunlar tərəfindən icazə verilən əhalinin kütləvi soyğunçuluğu formasını aldıqda:“XVIII əsrdə tərəqqi ondan ibarətdir ki, qanun özü xalqın torpağının talan edilməsi alətinə çevrilir... Belə soyğunçuluğun parlament forması “İctimai mülkiyyətin bağlanması haqqında qanunlar”dır (Bills for Inclosures of Commons), yəni mülkədarların xalqın torpaqlarını onların köməyi ilə özlərinə xüsusi mülkiyyət kimi verdiyi fərmanlar – xalqı özgəninkiləşdirən dekretlər”.Kəndlilərin torpaqlardan qovulması elə bir miqyasda həyata keçirildi ki, XVIII əsrin sonlarında İngiltərədə torpağa sahib olan müstəqil kəndlilər - yomenlər praktiki olaraq yox oldular. Lakin ümumilikdə bu proseslər, bu dövrdə əmək haqqı “minimumdan aşağı düşməyə başlayan” və “yalnız həyatın tamamilə zəruri ehtiyaclarını ödəməyə kifayət edən” muzdlu işçilərdən ibarət nəhəng bir ordunun formalaşmasına səbəb oldu.
Kapital və ideologiya
Kapital və ideologiya (fr. Capital et idéologie) — fransız iqtisadçısı Tomas Pikettinin bəşər sivilizasiyası tarixi kontekstində iqtisadi bərabərsizlik probleminə həsr olunmuş kitabı. 12 sentyabr 2019-cu ildə fransız dilində nəşr olunmuşdur. Kitab, 2013-cü ildə çap olunmuş “XXI əsrdə kapital” kitabının davamıdır.
== Əsas məqamlar ==
=== Bərabərsizliyin ideoloji hadisədsi ===
Bərabərsizlik iqtisadi və texnoloji deyil, ilk növbədə hər bir cəmiyyətin sosial ədalət və ədalətli iqtisadiyyat haqqında təsəvvürləri ilə, müxtəlif qrupların maddi deyil, intellektual qarşıdurması ilə bağlı olan ideoloji-siyasi hadisədir.
Bu yanaşma bərabərsizliyin “təbii” əsaslarından bəhs edən mühafizəkar nəzəriyyələrdən fərqlənir: elita həmişə və hər yerdə bərabərsizliyi təbii və obyektiv proses kimi, mövcud sosial bərabərsizlikləri isə yoxsul vətəndaşların və bütövlükdə cəmiyyətin maraqları naminə yaradılmış struktur kimi təqdim edir. , bu cür strukturların dəyişdirilməsi dəhşətli fəlakətlərə səbəb olacaq. Lakin tarixi təcrübə əksini göstərir - keçmiş bərabərsizlikləri azaldan və dəyişdirən inqilabi və siyasi proseslər çox böyük uğurlar olub. Bəşəriyyətin tərəqqisi ideyasını reallığa çevirən ən dəyərli institutların əsasında məhz dəyişiklik dayanır: ümumi seçki hüququ, pulsuz və icbari təhsil, ümumi tibbi sığorta, mütərəqqi vergilər. Bu tendensiyanın gələcəkdə də davam edəcəyi gözlənilir.